Dodenrit

(Tekst door Michiel; foto uit de Tanzaniaanse krant Daily News)

Ze waren ongetwijfeld enthousiast op reis gegaan, de 32 Tanzaniaanse kinderen van de Lucky Vincent basisschool, met hun twee leraren en een buschauffeur, uit de wijk Kwa-Mrombo in Arusha. Afgelopen zaterdag waren ze in alle vroegte, om zeven uur, vertrokken uit Arusha richting Karatu, een rit van ruim tweeënhalf uur. In Karatu zouden ze samen met de leerlingen van een lokale basisschool daar proefexamens maken. En daarna zouden ze naar de Ngorogoro gaan, die indrukwekkende krater met al even indrukkendwekkend wildlife. En dat is bijzonder, want veel Tanzanianen hebben de 'big five' nog nooit in het echt gezien. Dus ongetwijfeld waren ze opgewonden over hun trip. Je stelt je voor hoe de twee leraren de kinderen tot stilte manen ("en nu stil en zitten allemaal, we gaan rijden"), hoe de buschauffeur toetert naar de ouders die hun kinderen staan uit te zwaaien. Na een halfuur reden ze Arusha uit, langs de koffieplantage waar wij wonen, richting Karatu.

Ze zouden nooit in Karatu aankomen. Want vlak voor de plek van bestemmming, waar de weg in twee scherpe bochten stijl naar beneden loopt weigeren de remmen, en verliest de chauffeur de macht over het stuur. Een voorbijganger ziet de bus door de lucht vliegen, en in het ravijn storten. Al snel schieten de bewoners van het nabijgelegen dorp Rhotia toe. Er wordt, zo zie ik later op foto's die op Facebook worden gepost, een menselijke ketting opgesteld, die in dit geval geen emmers water, maar de lichamen van kinderen doorgeven. Langs de hoofdweg komt een eindeloze, troosteloze rij van lichamen te liggen, de bovenlijven afgedekt door bladeren, de benen steken er raar verwrongen onderuit. Uiteindelijk blijkt dat 31 kinderen zijn overleden in de crash. Ook de twee docenten en de buschauffeur zijn dood. Slechts één kind heeft de ramp, zwaargewond, overleefd. (Update: Inmiddels is duidelijk dat er 35 kinderen in de bus zaten en dat drie kinderen, allen 12 jaar oud, het hebben overleefd. Zie de oproep van Titi op Facebook en Twitter voor een financiële bijdrage ter dekking van hun medische kosten.) 

Je kunt je misschien de schok voorstellen die hier door Arusha gaat. Het drama voor de ouders, de familieleden, de vrienden, de school. De hele stad en het hele land leeft mee. Van verschillende kanten horen we hier de verhalen, over de vele rouwenden, de uitvaartstoeten, de begrafenissen. Over de man die in een mast klom om iets van de begrafenissen te zien, maar die zijn nek brak en overleed toen hij daar vervolgens uit viel. En over de vrouw die vier maanden geleden haar man had verloren, en die vervolgens op die gruwelijke zaterdag haar twee eigen kinderen én een inwonend derde kind met het busongeluk verloor. Hoeveel leed kan een mens aan? Toen ze de lichamen van de overleden kinderen zag kreeg ze terplekke een hartaanval en overleed zelf ook. Iedereen is van slag hier, in rouw. Het is het gesprek van de dag. Ook mijn emoties zitten hoog, het is te groot om te bevatten, te overweldigend.

Gisteren was ik een paar honderd meter verwijderd van de plaats waar het ongeluk plaatsvond. Ik help een lokaal initiatief om ondernemersvaardigheden te leren aan jongeren uit de buurt van Rhotia, en het klaslokaal ligt vlak langs de weg waar de schoolbus zaterdag zijn dodenrit maakte, vlak vóór de crash. Ik ben niet gaan kijken op de plaats des onheils. Voor mijn gevoel had ik er niets te zoeken. Gek hoe iedereen zo zijn manieren heeft om overledenen te herdenken en emoties te verwerken. Maar de zwaarte van de onheilsplek reisde met mij mee, terwijl ik in mijn auto terug reed naar huis. En die zwaarte werd elke keer onderstreept als ik werd ingehaald door een bus.

Ik herhaal even het laatste deel van die laatste zin: ... elke keer dat ik werd ingehaald door een bus. Stel je een doorgaande tweebaansweg voor, die met ruime bochten door het heuvelachtige landschap slingert. Het weinige gemotoriseerde verkeer rijdt meestal zo rond de 90 á 100 km/u, en die snelheid rijd ik ook. Pal langs de weg, op de witte streep lopen overal mensen, op weg naar het dichtstbijzijnde dorp. Regelmatig steken er pardoes dieren over, meestal honden. Elke 10 á 20 kilometer rijd je langs een overreden dier. Af en toe steekt er een Massaai herder over met een kudde van 20, 30 koeien. Dus het is al flink opletten bij het rijden hier. En dan word je ingehaald door een oude, gammele touringcar, met een denderende snelheid die ik inschat op 120 of 130 km/u, onderwijl enorme rookwolken uitbrakend. Dan snap je waarom het zo vaak mis gaat hier.

Ook die chauffeurs hebben gehoord van het schoolbusongeluk. Denk ik dan. Maar waarom leidt dat niet tot veranderingen?

Tanzania kent treurige records qua verkeersveiligheid. Het jaarlijks aantal verkeersdoden wordt geschat op maar liefst 5.000, een enormiteit gezien de relatief beperkte aantallen voertuigen die hier rondrijden. En de schok van al die doden leidt niet tot verandering, lijkt het. Want gisteren was er op de weg naar Tanga alweer een busongeluk. Een touringcar reed op een vrachtauto die met pech was stilgevallen op de weg (dat komt regelmatig voor hier). Er waren vier doden te betreuren. 

Het is een hardnekkig, gecompliceerd probleem. Roekeloze, haastige buschauffeurs. Vaak vermoeid, soms dronken. Busmaatschappijen die lijndiensten te krap inplannen. Passagiers die te weinig geld hebben voor een rit met een betrouwbare busmaatschappij, en de particuliere lijnbus is voor de meeste Tanzanianen de enige vorm van vervoer hier. Garages die goedkope onderdelen of gebruikte remmen monteren, omdat er niet beter voorhanden is, omdat ze zelf geld nodig hebben, omdat het vaak wel losloopt, omdat iedereen dat zo doet.

Het geeft niet alleen een verdrietig, maar ook een machteloos gevoel.

Toch zijn er ook lichtpuntjes. Op steeds meer doorgaande wegen worden verkeersdrempels neergelegd om de snelheid naar beneden te brengen. De politie controleert regelmatig op snelheid, met handheld camera's die het ook daadwerkelijk doen. De laatste jaren worden de wegen hier in Tanzania beter onderhouden. En om zes uur 's ochtends worden de grote bussen, als ze vertrekken van busstations naar verre bestemmingen in het land, gecontroleerd door politie: Of de chauffeur nuchter is, of er niet te veel passagiers in de bus zitten, of de autopapieren in orde zijn. Meestal dan, en vaker dan voorheen. Ja, er zijn nog talloze zaken die beter kunnen, strenger, uitgebreider. En als je hier een tijdje woont zie je hoe makkelijk het is om tussen de veiligheidsprocedures en protocollen heen door te rommelen. De lichtpuntjes zijn klein, maar ze zijn er. 

Vooralsnog zijn er te weinig lichtpuntjes voor een hoopvol uitzicht. Het afgelopen jaar is het aantal verkeersdoden in Tanzania opnieuw gestegen ten opzichte van het jaar daarvoor. Het is nog een lange weg te gaan, en al te vaak een dodenweg.